Dyspareunia – jest rodzajem dysfunkcji seksualnej obawiającej się bólem przy stosunku. Zdarza się, że symptom ten występuje również przed i po stosunku. Zaburzenie to polega na nieprawidłowym przebiegu reakcji seksualnych w postaci dysfunkcji manifestującej się odczuwaniem bólu o różnym nasileniu. W przypadku dyspareunii, jest to ból, który pojawia się w obrębie narządów płciowych oraz miednicy. To jedno z zaburzeń seksualnych, którego źródła mogą mieć podłoże zarówno somatyczne, jak i psychiczne albo też mieszane. Przyczyna determinuje sposób leczenia. W procesie zbierania wywiadu i diagnostycznym należy bardzo dokładnie przyjrzeć się wszystkim aspektom problemu. Bolesne stosunki dotyczą ok. 8-22 proc. kobiet. Odczuwanie bólu może pojawiać się na różnych etapach współżycia. Ból może wywoływać już sama myśli o współżyciu, gra wstępna, ból może pojawić się podczas pieszczot erotycznych, które zwiastują następstwo w postaci penetracji genitalnej, podczas pieszczot palcami, wkładania penisa do pochwy, w czasie aktu penetracji, w trakcie głębokich i gwałtownych ruchów? Jednocześnie, bólowi może towarzyszyć odczuwanie dyskomfortu w postaci szczypania czy pieczenia sromu a szczególnie wejścia do pochwy.W przypadku dyspareunii ból może pojawiać się w czasie zbliżenia z konkretną osobą. W tej jednostce chorobowej szczególnie istotne są czynniki psychiczne.
Bolesne współżycie płciowe (dyspaurenia)
ICD-10
N94.1
Przyczyny somatyczne bólu podczas współżycia:
- Stany zapalne w obrębie narządów płciowych lub miednicy małej;
- Infekcje intymne
- Choroby przenoszone drogą płciową
- Zapalenie szyjki macicy
- Powikłania po zabiegach operacyjnych w obrębie układu rozrodczego
- Powikłania po porodzie, również związanym z cesarskim cięciem;
- Skutki uboczne radioterapii.
- Brak nawilżenia pochwy (na przykład suchość pochwy w okresie postmenopauzalnym, suchość spowodowana przyjmowaniem niektórych leków w przebiegu chorób ogólnoustrojowych czy po chemioterapii);
- problemy z nawilżeniem pochwy związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym (np.zawodowe uprawianie sportu)
- wulwodynia/vestibulodynia
- szablowate spojenie łonowe
- nieprawidłowości w budowie anatomicznej, np. agenezja pochwy
- endometrioza
- Mięśniaki miednicy
- Torbiele jajników
- Policystyczny zespół jajników
- Zaburzenia hormonalne – np. spadek estrogenów, co może skutkować powodującą ból suchością pochwy.
- Skurcz mięśni ścian macicy, który może rozszerzać się także na okoliczne obszary.
- Uwarunkowania psychiczne
Kod w klasyfikacji: DSM-IV 302.76 (dyspareunia – niewynikająca z ogólnego stanu zdrowia
Najczęstsze przyczyny somatyczne dyspareunii u mężczyzn
- Wady w obrębie prącia(stulejka, zbyt krótkie wędzidełko napletka prącia);
- Stany zapalne w obrębie narządów płciowych.
Dyspareunia nieorganiczna – przyczyny psychologiczne bólu podczas współżycia występująca zarówno u kobiet jak i mężczyzn
Do rozpoznania dyspareunii nieorganicznej dochodzi wtedy, gdy ból nie wynika z żadnych przyczyn somatycznych.
Przyczyną tego rodzaju dysfunkcji mogą być:
- Czynniki psychologiczne
- Występowanie nerwic
- Zaburzenia nastroju
- Zaburzenia lękowe mogące rozwinąć się też wtórny lęk przed współżyciem (jeśli jest bolesne, to zakładam, że kolejne zbliżenie też takie będę, w związku z czym nieraz pojawia się lęk nawet na samą myśl o seksie).
- Inne zaburzenia psychologiczne i psychiczne
- Współistniejące zaburzenia seksualne, np. pochwica, która wiąże się z niekontrolowanym skurczem mięśni pochwy, co może wręcz uniemożliwiać wprowadzenie członka
- Nadmierny stres
- Napięcie w różnych obszarach życia ( praca, szkoła, dzieci )
- Kompleksy związane z ciałem
- Niska samoocena
- Negatywne przekonania na temat seksu i intymności
- Złe doświadczenia związane z kontaktami seksualnymi
- Bolesna inicjacja seksualna
- Rozczarowująca inicjacja seksualna
- Doświadczenia nadużyć seksualnych
- Przeżycia traumatyzujące
- Przymuszenie do seksu
- Gwałt
- Wykorzystanie seksualne
- Niewłaściwe przygotowanie do współżycia
Dyspareunia, ból przy stosunku wynikający z nieodpowiedniego przygotowanie partnera do współżycia.
Bolesność odczuwana podczas stosunku może wynikać również z nieodpowiedniego przygotowania do współżycia. Narządy nie są dobrze nawilżone aby mogło dojść do bezbolesnej penetracji. Bywa również, że kobiece narządy nie są odpowiednio rozluźnione, a wejście do pochwy rozmasowane. Powodem może być zbyt krótka gra wstępna przed stosunkiem, aby mogło dojść do odpowiedniego podniecenia oraz nawilżenia lub nie został użyty lubrykant jeżeli fizjologiczne nawilżenie jest niedostateczne. Bywa, że partner jest skoncentrowany na odbyciu stosunku i dostarczeniu sobie rozładowania seksualnego co przyspiesza akt penetracji a jednocześnie mocno narusza komfort, bliskość i dbałość o przygotowanie do stosunku partnerki.
Dyspareunia może wynikać także z problemów w danej relacji, np. braku komponenty emocjonalnej, zbyt małej atrakcyjnością danego mężczyzny lub kobiety czy konfliktów w związku ( włącznie z przemocą ). Istotne znaczenie mogą mieć również różne oczekiwania partnerów, odmienne wyobrażenia bliskości partnerskiej i seksualnej, trudność we współdziałaniu podczas współżycia, czyli niedopasowanie partnerów.
Jak rozpoznać dyspareunię czyli proces diagnostyczny
W procesie diagnostycznym przede wszystkim wymagana jest zawsze wizyta u lekarza ginekologa i prawidłowe rozpoznanie lub wykluczenie przyczyn somatycznych. Sprawdzana jest także reaktywność mięśni znajdujących się w okolicy pochwy kobiety. Lekarz ginekolog zazwyczaj zleca badanie USG oraz badania i testy laboratoryjne, w tym oznaczenie poziomu różnego rodzaju hormonów.
Ważne znaczenie w diagnostyce ma w przypadku dyspareunii przeprowadzenie szczegółowego, dogłębnego wywiadu z pacjentem. Istotne są w nim m.in. informacje dotyczące wszystkich potencjalnych przyczyn somatycznych i ewentualnych operacji czy też zabiegów w okolicach krocza, z porodem włącznie. Znaczenie ma czy występują i są leczone inne choroby, w tym psychiczne.
W przypadku dyspareunii ważne jest podejście holistyczne do pacjenta. Należy wskazać również konsultacje z innymi specjalistami, np. z psychologiem, seksuologiem, psychoterapeutą czy psychiatrą a nawet traumatologiem.
Ważne i pomocne może okazać się w tym przypadku nie tylko indywidualne wsparcie kobiety czy mężczyzny lecz także konsultacja pary a nawet wdrożenie krótkoterminowej lub jeśli jest wymagana długoterminowej terapii pary.
Kod w klasyfikacji DSM-IV 302.76 (dyspareunia – nie wynikająca z ogólnego stanu zdrowia).
Jak się się postępuje, leczy dyspareunię?
Leczenie dyspareunii zależy od źródła problemu. Jeśli kobieta lub mężczyzna ma zdiagnozowane schorzenie somatyczne, to właśnie nim należy zająć się w pierwszej kolejności. Jeżeli to infekcja – konieczne jest zastosowanie leków. Jeśli to zaburzenia hormonalne – należy farmakologicznie przywrócić równowagę w tym zakresie. Zdarza się, że już tego typu interwencje zmniejszą ból lub wręcz całkowicie go wyeliminują.
Biorąc pod uwagę wyeliminowanie czynnika somatycznego nawet jeżeli w danym przypadku dyspareunii wskazane jest przede wszystkim leczenie somatyczne, jednocześnie warto pochylić się, nad aspektem psychologicznym oraz relacyjnym pary. Ważne jest zebranie wywiadu dotyczącego życia w tym seksualnego, przyjrzenie się relacjom partnerskim. Niezwykle istotne może stać się poznanie i wdrożenie technik relaksacyjnych, które ułatwią rozluźnienie mięśni oraz dadzą możliwość cieszenie się ze zbliżenia bez bólu. W gabinecie specjalisty seksuologa, posiadającego odpowiednie przygotowanie, warto skorzystać z sesji relaksacyjnych przekładających się na rozluźnienie i zrelaksowanie.
W przypadku dyspareunii zajęcie się przez odpowiedniego specjalistę np.: seksuologa czynnikiem psychologicznym jest niezwykle znaczące i konieczne.Powstała zaburzona przestrzeń relacji i kojarzenia bliskości z bólem wymaga właściwej pracy pacjenta pod opieką odpowiedniego specjalisty. Nie ulega wątpliwości, że obecnie w Polsce brakuje specjalistów w zakresie udzielania pomocy w sytuacjach stresowych, kryzysowych i nawet jeśli pacjent podejmuje decyzje o leczeniu, trudno jest mu dotrzeć do odpowiednich specjalistów i uzyskać pomoc. Ogromna rzesza potencjalnych klientów czy pacjentów nie ma dostępu do pomocy, której szuka. Wciąż jest niska świadomość tego, że wiele problemów zdrowotnych dotyczących sfery seksualnej można rozwiązać z pomocą specjalisty. Wciąż, niestety, problemy towarzyszące seksualności są krępujące a wstyd nie pozwala na korzystanie z porady czy skutecznego leczenia a w konsekwencji wyjścia z problemu i pełnego korzystania z jakości życia partnerskiego czy życia ogółem. Bliskość nie powinien towarzyszyć niepotrzebny ból a przyjemność i komfort.
