…od poczęcia
Kształtowanie płci jest to niezwykle złożony proces uwarunkowany genetycznie, hormonalnie, ale i kulturowo oraz wychowawczo.
Kształtowanie płci zachodzi już w życiu płodowym, a jego początek to moment zapłodnienia. Wówczas komórkę jajową zapłodni plemnik zawierający chromosom X albo Y. To od materiału genetycznego pochodzącego od ojca zależy płeć dziecka.
U tych gatunków jeden lub więcej genów obecnych na chromosomie Y determinuje płeć męską. Osobniki ludzkie najczęściej posiadają dwa chromosomy płci: dwa chromosomy X determinują płeć żeńską, a para chromosomów X i Y determinują wystąpienie płci męskiej.
W momencie określenia płci genitalnej dziecka zaczyna się myśleć o nim w sposób przez nią wyznaczony.
Przyjęcie małego człowiek na świat wraz z jego płciowością jest poprzedzone tworzeniem wyobrażeń, później oczekiwań. W trzecim trymestrze ciąży dziecko odbiera już wszystkie bodźce. To jest niezwykle istotny czas dla komunikacji pomiędzy dzieckiem i światem, także w wymiarze seksualności.
Człowiek buduje swoją seksualność obserwując siebie i innych. Niezbędnym elementem tego procesu są rodzice. Dlatego też więź między dzieckiem i rodzicami pozostaje istotnym czynnikiem dla ogólnego rozwoju, nie omijając rozwoju seksualnego.
…seksualność niemowlęcia
Od momentu urodzenia się, dziecko doświadcza przedstawicieli obu płci. Uczy się repertuaru zachowań charakterystycznych zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn.
W zależności od faz rozwojowych i konkretnych sytuacji, zmieniają się w życiu osoby, z którymi nawiązuje się silniejsze lub słabsze więzi, mające wpływ na seksualność.
W okresie wczesnodziecięcym, człowiek zdobywa odrębność fizyczną i podstawy odrębności psychicznej, tworzy się i rozwija seksualność.
Dzięki kontaktom z rodzicami, szczególnie matką, dziecko zaczyna budować swoją cielesność. Dzieje się to w czasie, kiedy dziecko odbiera przyjemne wrażenia w trakcie dotykania, przytulania, przewijania, kąpieli, kołysania, noszenia na rękach czy karmienia.
Gdy dziecko rozpoczyna trening czystości, pojawia się ważny dla seksualności moment – określenie osobistej przestrzeni intymności.
W początkowej fazie rozwoju rodzice uczą dziecko sposobów zaspokajania potrzeb i pragnień. To właśnie rodzice mają najsilniejszy wpływ na osobowość dziecka i stają się wzorcami społecznymi.
W następnych etapach życia wpływ rodziców modyfikują oddziaływania innych, znaczących osób – grupa rówieśnicza i inni dorośli.
Przejmowanie wzorów funkcjonowania od osób znaczących opiera się głównie na mechanizmach modelowania i naśladownictwa oraz procesie identyfikacji.
Scenerię dla oddziaływań, jakim poddana jest osoba w procesie rozwoju, stanowi rzeczywistość społeczno-kulturowa. Wyznacza ona również granice prawidłowych i nieprawidłowych przejawów realizacji potrzeb człowieka.
Dopuszczalny rodzaj ekspresji seksualnej regulują normy wyznaczone osobno dla dzieci i dorosłych.
Należy odróżnić to, co jest w danym momencie normą rozwojową, od zachowań spoza normy. Zupełnie inaczej seksualność manifestują dzieci, inaczej dorośli. Tak więc normy wyznacza również wiek.
Dzieci są niedojrzałe fizjologicznie do momentu zakończenia procesu dojrzewania płciowego. Seksualność dzieci, w związku z ciągłymi przemianami rozwojowymi, nie koncentruje się wokół sfery genitalnej, ale związana jest z przyjemnością płynącą z różnych części ciała.
Pomiędzy zachowaniami seksualnymi dzieci i dorosłych występuje ważna różnica dotycząca motywacji. Dzieci mają niesprecyzowane potrzeby związane z: ciekawością, poszukiwaniem przyjemności i miłych doznań czy odkrywaniem swojej tożsamości.
W tym czasie rozpoczyna się określanie przestrzeni, do której w ciągu całego życia nie będzie się dopuszczać nikogo bez wyraźnego przyzwolenia. Określanie tej przestrzeni jest długim procesem, kształtuje się systematycznie wraz z rozwojem świadomości siebie i innych.
Dziecko musi samo stopniowo odkryć swoją seksualność w dostosowaniu do potrzeb. Niczemu dobremu nie służy zarówno ukrywanie przed dziećmi istnienia seksualności jak i zbyt szybkie włączanie dziecka w seksualne normy dorosłych.
...przedszkolak odkrywca
Rozpoczynając okres przedszkolny, dziecko, dzięki informacjom od dorosłych, potrafi przyporządkować siebie do określonej płci. Odkrywa, że płeć w trakcie życia nie zmienia się bez względu na okoliczności i czas.
Każdy przedszkolak bardzo intensywnie eksploruje świat. Elementem tych poszukiwań jest również poznawanie siebie i swojego ciała, ciała innych oraz próba zrozumienie różnic w jego budowie u przedstawicieli obu płci.
Wraz z odkryciem przyjemności płynącej z dotykania okolic genitalnych, pojawiają się zachowania masturbacyjne o charakterze eksperymentalnym lub instrumentalnym. W pierwszym przypadku zachowania te wynikają z ciekawości poznawczej, ale pamiętać należy, że mogą doprowadzić również do uszkodzenia ciała. Niepokojący staje się drugi przypadek, gdy dziecko zaspokaja w ten sposób potrzebę braku odpowiednich emocji ze strony dorosłych lub jest rozładowaniem skumulowanego napięcia.
Dzieci w wieku przedszkolnym często eksponują swoje ciało, porównując je z ciałem innych. Dotykają i rozbierają siebie nawzajem. Podejmują dziecięce zabawy seksualne. Zainteresowanie seksualnością i ciałem ujawniają się również często w dziecięcych żartach i rysunkach. W tym czasie środowisko wychowawcze ma tendencję do tłumienia ekspresji seksualnej maluchów, zapominając, iż powinny one poznawać swoją seksualność w naturalny dla swojego wieku rozwojowego sposób, tak jak poznają inne aspekty świata. Każdy w wieku przedszkolnym powinien otrzymywać dostosowaną do jego poziomu rozwoju, ale też prawdziwą i rzetelną odpowiedź dotyczącą seksualności człowieka. Będziemy mieli wówczas szansę na prawidłowy rozwój seksualny.
…seksualność wczesnoszkolna
Po tym burzliwym okresie następuje krótki czas uśpienia seksualnego. Zainteresowanie przeniesione zostaje na płaszczyznę społeczną i życie szkolne.
Około dziesiątego roku życia można już zaobserwować uwypuklenie się jednego z aspektów seksualności, związanego z wpływem środowiska i obyczajowością. U dziewczynek jest on zazwyczaj emocjonalny, związany z potrzebą romantycznej miłości, u chłopców to zachowania związane z agresją, przejawianie się w obscenicznych dowcipach, rysunkach i wulgaryzmach.
…nastolatek doświadcza
Intensywny rozwój seksualności pojawia się w okresie nastoletnim. Nastolatki odkrywają nowe wymiary swojej seksualności w procesie inicjacji i eksploracji.
Młody człowiek musi zintegrować wszystkie aspekty życia seksualnego. Duży wpływ na życie seksualne zaczynają mieć hormony i z nimi związana ewolucja. W tym wieku odczuwamy rodzący się popęd i odkrywamy zmiany zachodzące w ciele. Poznajemy swoje zupełnie inne, bo dojrzewające już, ciało.
Nastolatek dąży także do poznania ciała innego dojrzewającego i dojrzałego człowieka. Typową formą ekspresji seksualnej jest masturbacja młodzieńcza, związana w tym czasie z zaspokojeniem popędu, rozładowaniem napięcia seksualnego, a także pierwsze kontakty polegające na zbliżeniu się do seksualności drugiej osoby.
W tym okresie odkrywamy, jak w innym wymiarze zaczynają sprawiać nam przyjemność pieszczoty ciała z pominięciem lub bez pominięcia kontaktu genitalnego.
Niestety, niewielu rodziców, wychowawców, dorosłych potrafi rozmawiać z dorastającymi dziećmi o tym, co ich interesuje i niepokoi, a w szczególności o sprawach dotyczących erotyki, pierwszego kontaktu seksualnego, tożsamości płciowej, antykoncepcji czy niechcianej ciąży.
Inicjacja seksualna to jedno z najważniejszych wydarzeń w życiu człowieka. Niejednokrotnie determinuje ona dalsze życie seksualne.
Jak wynika z raportu prof. Izdebskiego w Polsce, odbywa się u mężczyzn średnio w wieku 18,1, a u kobiet w wieku 18,7. W grupie chłopców wynosi 27,3%, w grupie dziewcząt 16,8%. Jednocześnie odsetek nastolatków, u których inicjacja miała miejsce przed 15 rokiem życia, ma tendencje wzrostową.
Fakt ten budzi niepokój w związku z utrudnieniem procesu integracji wszystkich aspektów seksualności w tym czasie i brakiem właściwej edukacji, pozwalającej na świadome poznawanie i ukrywanie swojej seksualności.
