Zaburzenia erekcji

Przewodnik dla mężczyzn w każdym wieku.

Wprowadzenie

W przeciągu ostatnich dziesięciu lat znacznie wzrosło zainteresowanie zagadnieniami dotyczącymi życia płciowego, jak również wzrósł poziom uświadomienia społecznego, że czynniki seksualne wywierają wpływ na całokształt życia osobistego i rodzinnego. 

Mając od wielu lat w kabinecie kontakt z mężczyznami, którzy zwracali się o poradę w związku ze swymi kłopotami z dziedziny życia płciowego, stwierdziłam, że zasób ich wiadomości z tego zakresu jest niejednokrotnie bardzo skromny. Niewiedza jest główną przyczyną niedostrzegania lub lekceważenia pierwszych objawów nieprawidłowości, które prowadzą do późniejszych kłopotów we współżyciu seksualnym.

Zdrowie seksualne to termin obejmujący zarówno zdrowy rozwój seksualny, jak też właściwe relacje partnerskie, satysfakcję ze współżycia, wolność od chorób i niedomagań seksualnych. Osoba z zaburzeniami w sferze seksualnej napotyka na wiele problemów, które musi pokonać. Po pierwsze, musi sama sobie uświadomić istnienie problemu, co jak udowadnia praktyka nie jest wcale łatwe. 

W  przypadku mężczyzn, problemy seksualne bezpośrednio rzutują na obraz własnego wizerunku męskości. Potencja jest synonimem męskości, mężczyźni swoją wartość oceniają właśnie poprzez jej pryzmat. Każde zaburzenie erekcji wywołuje lęk. W zależności od typu osobowości mężczyzny oraz wiedzy na temat własnej fizjologii lęk różnego stopnia: od niepokoju do paniki włącznie. Stąd też występuje u mężczyzn opór przed ujawnieniem problemu swojej partnerce/owi, lekarzowi, a wstyd nasila się również w aptece, podczas zakupu określonych preparatów. Badania wykazują, że połowa mężczyzn z zaburzeniami erekcji nie przyznaje się do nich, wręcz wypiera się tej dolegliwości. Jedynie co czwarty mężczyzna ma świadomość choroby. Pierwszą reakcją po zaobserwowaniu problemów, a więc w momencie pojawienia się zaburzeń, jest wycofanie się z życia płciowego. Wielu chorych ucieka od swojego problemu w uzależnienia, pracoholizm, bywa, że popadają z tego powodu w depresję. Leczenie zazwyczaj rozpoczynają późno, gdyż nie dają sobie szansy na szybkie uporanie się z tą dolegliwością. Aż 63% pacjentów z zaburzeniami wzwodu ukrywa problem przed swoją partnerką poprzez unikanie zbliżeń czy obwinianie samej partnerki. Czas, jaki upływa od wystąpienia pierwszych objawów niedyspozycji erekcyjnej, do momentu podjęcia leczenia, zazwyczaj wynosi w Polsce około 2 – 4 lata.

Czym są zaburzenia erekcji

Definicja zaburzenia wzwodu, określa to zjawisko jako „stałą niezdolność do osiągania i utrzymania wzwodu członka uniemożliwiającą prowadzenie satysfakcjonującego współżycia płciowego”. Jest kilka ważnych części tej definicji:

• osiągnięcie wzwodu: określa stan, w którym prącie twardnieje na tyle, by móc dokonać penetracji;
• utrzymanie wzwodu; wielu mężczyzn uskarża się na fakt, że chociaż osiągają wzwód bez problemu, nie udaje się utrzymać im tego stanu w trakcie stosunku – ich członek robi się miękki (wiotczeje), zanim dojdzie do wytrysku;
• bycie stale niezdolnym:  wszyscy mężczyźni (albo prawie wszyscy) w ciągu całego życia mogą doświadczać chwilowych trudności z osiągnięciem wzwodu z różnych powodów. Ten stan może być skutkiem występowania wielu niekorzystnych czynników, takich jak: stres, alkohol i przemęczenie. Nie jest to jednak powód do zmartwień czy rozpoczęcia intensywnego leczenia, oczywiście jeżeli zdarza się to raz na jakiś czas.

Jeżeli problem występuje stale, od co najmniej trzech miesięcy, jest to wskazanie do konsultacji z lekarzem specjalistą.

1. NIH Consensus Development Panel on Impotence.  JAMA.  1993;270(1):83-90.
2. Montague DK, et al. J  Urol.  1996;156:2007-2011.

Anatomia i fizjologia wzwodu

Anatomia

Fizjologia

Męskie prącie jest skomplikowanym narządem o działaniu hydraulicznym. Podniecony seksualnie mężczyzna musi przepompować do niego około 20 razy więcej krwi niż w stanie zwiotczenia. Krew musi być doprowadzona przez sprawne naczynia tętnicze, które się rozkurczają pod wpływem neuroprzekaźnika – tlenku azotu –  uwalnianego z zakończeń nerwowych, których początek znajduje się w rdzeniu kręgowym.   

Do wystąpienia wzwodu konieczne jest współdziałanie mięśni, nerwów i naczyń krwionośnych. Zwiększony napływ krwi do ciał jamistych prącia oraz zatrzymanie jej w ich obrębie, jest kluczowym elementem prawidłowej erekcji. Na skutek rozluźnienia mięśni gładkich zatok naczyniowych ciał jamistych i tętniczek doprowadzających do nich krew, z jednoczesnym utrudnieniem odpływu żylnego, wskutek uciśnięcie żył, dochodzi do zwiększenia objętości i długości prącia oraz uzyskania niezbędnej jego twardości zapewniającej możliwość odbycia stosunku płciowego.

Rodzaje erekcji

Z uwagi na istotę mechanizmu erekcji wyróżnić możemy jej dwa rodzaje: psychogenne oraz odruchowe. 

Do pierwszego typu zaliczamy wzwody, które inicjowane są pod wpływem marzeń erotycznych lub bodźców wzrokowych bez pobudzenia receptorów dotykowych na powierzchni prącia. Impulsy nerwowe przesyłane są wówczas z mózgu, do ośrodka erekcji znajdującego się w rdzeniu kręgowym, pomiędzy kręgiem S2 i S4. Gdy wzwód już zostanie zainicjowany wówczas stąd pochodzi dalsza stymulacja wzwodu. 

O drugim typie erekcji mówimy wtedy, gdy dochodzi do pobudzenia rdzeniowego ośrodka erekcji już bez udziału mózgu. ( np.: wzwody nocne lub poranne). Stymulacja receptorów czuciowych zlokalizowanych na prąciu, wywołuje odruchowy wzwód wyłącznie przez pobudzenie neuronów rdzenia kręgowego w odcinku krzyżowym. Wzwody odruchowe charakteryzują się większym usztywnieniem prącia i wspomagają utrzymanie wzwodu podczas aktywności seksualnej. 

Aby erekcja się w ogóle  pojawiła najpierw musi pojawić się bodziec erotyczny. Mogą być to doznania zmysłowe (dotykowe, słuchowe, wzrokowe), wyobrażenia o treści erotycznej lub świadomość mającego nastąpić zbliżenia. Każdy z tych bodźców może zadziałać samodzielnie lub dopiero w połączeniu z innymi.

Do wzwodu dochodzi wówczas, gdy bezbłędnie zadziała zachodząca na siebie kilkustopniowa reakcja: odbiór bodźców erotycznych przez naszą świadomość, pobudzenie ośrodka erekcji w rdzeniu kręgowym, rozszerzenie się tętnic i wypełnienie ciał jamistych prącia krwią oraz skurcz naczyń żylnych członka utrwalający erekcję. Dodatkowo sprawność powyższego mechanizmu zapewnia prawidłowy poziom hormonów. W stanie pełnej świadomości na jakość erekcji wpływa również nastawienie psychiczne mężczyzny. 

W czasie snu mechanizm ten działa bez udziału świadomości i jest to najprostszy test rozróżniający zaburzenia erekcji na skutek uwarunkowań psychicznych od organicznych. Jedynie samoistne występowanie erekcji w czasie snu, świadczy o tle psychogennym zaburzeń wzwodu. Nie występowanie erekcji skłania do poszukiwania choroby, której jednym z objawów mogą być zaburzenia erekcji. 

Tlenek azotu (NO) jako główny mediator erekcji

Pod wpływem stymulacji seksualnej następuje pobudzenie nerwowego układu przywspółczulnego (część układu autonomicznego – niezależnego od naszej woli), którego neuroprzekaźnikiem, czyli „posłańcem” chemicznym, jest substancja zwana acetylocholiną. Pobudza ona z kolei nie-adrenergiczne/nie-cholinergiczne zakończenia nerwowe typu NANC, w których mediatorem jest tlenek azotu (NO). NO wydzielany jest również przez komórki śródbłonka (endotelium) naczyń krwionośnych. Enzym, biorący udział w jego syntezie określany jest mianem endotelialnej syntetazy tlenku azotu, w skrócie eNOS. 

Uwolniony tlenek azotu przenika do komórek mięśniowych, wyścielających naczynia krwionośne i na drodze przemian chemicznych powoduje ich rozluźnienie, co prowadzi to do rozszerzenia się naczyń tętniczych. Zwiększony napływ krwi do przestrzeni zatokowych ciał jamistych prącia powoduje całkowite ich wypełnienie, co objawia się pełnym wzwodem. Jednocześnie rozszerzające się struktury uciskają żyły, co zapobiega odpływowi krwi z członka.

Kiedy stymulacja układu nerwowego kończy się, mięśnie gładkie naczyń tętniczych napinają się ponownie, spada ciśnienie wewnątrz ciał jamistych i członek staje się wiotki i miękki, wracając do swojej wielkości i kształtu występujących w stanie spoczynku. 

Przyczyny występowania zaburzeń wzwodu

Przyczyny nieprawidłowej erekcji uszeregować można następująco: naczyniowe, hormonalne, neurogenne, pourazowe i psychogenne. Cztery pierwsze określane są mianem organicznych, czyli takich, w których lekarz może określić przyczynę wystąpienia zaburzenia. Związane są z konkretną chorobą lub czynnikiem uszkadzającym delikatny mechanizm erekcji. 

Dla mężczyzn są to zazwyczaj błahe czynniki, na które często nie zwraca on uwagi w swoim życiu. Pozornie błahe. Sposób odżywiania, zamartwianie się kłopotami zawodowymi, finansowymi czy rodzinnymi, nieprzestrzeganie rytmu pracy i wypoczynku, przemęczenie, nierozwiązane konflikty z otoczeniem mogą być powodem pojawienie się u mężczyzny kłopotów ze sprawnością seksualną. 

Krew, która wypełnia ciała jamiste prącia musi być dostarczona przez naczynia krwionośne, które w miarę upływu lat stają się coraz mniej drożne. Zatykają się głównie cholesterolem, którego nadmierny poziom fundują sobie mężczyźni sami poprzez nieodpowiednią dietę, nadużywanie nikotyny i alkoholu, oraz wspomniany już niehigieniczny tryb życia.  Wypalanie przez 20 lat paczki papierosów dziennie prowadzi u 85 % mężczyzn do zaburzeń erekcji. Oprócz palenia czynnikami sprzyjającymi pojawieniu się zaburzeń erekcji na skutek zmian w naczyniach członka są między innymi nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, nadwaga, wysoki poziom kwasów tłuszczowych. Są to te same czynniki ryzyka, które występują w chorobie wieńcowej.

Choroby nerek, wątroby, tarczycy, liczne schorzenia neurologiczne, jak: choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, stany po udarach mózgu, choroby kręgosłupa, przerost gruczołu krokowego, depresje, zaburzenia psychiczne – długa jest lista chorób doprowadzających do zaburzeń wzwodu.  

W zaburzeniach pochodzenia organicznego czynniki uszkadzające działają stopniowo, powoli i dlatego wzwody mogą być początkowo nie zaburzone lub zaburzone w minimalnym stopniu. Mogą pojawiać się cyklicznie i samoistnie ustępować, aż do momentu, w którym staną się wyraźnie dokuczliwe.

Przyczyny psychogenne, czyli nerwicowe działają szybko, nieoczekiwanie, często w typowej sytuacji, kiedy mężczyźnie szczególnie zależy na partnerce. Najczęściej występują u młodych mężczyzn, mogą wynikać z zahamowań psychicznych lub z uporczywego rozpamiętywania i przeżywania jednorazowego niepowodzenia, które się przytrafiło na ostatniej randce.

Chwilowa lub dłużej trwająca niedyspozycja erekcyjna niekoniecznie jest wynikiem uszkodzenia czy zakłóceń w konstytucji biologicznej mężczyzny. Może również stanowić wyraz jego postawy wobec konkretnej partnerki lub życia seksualnego w ogóle.

Wielu mężczyzn traktuje zdolność do uzyskania i utrzymania wzwodu jako integralną część ich męskości, dlatego zaburzenia wzwodu na tle organicznym rozwijają także komponentę psychogenną. Stan lęku i depresji z powodu utraty sprawności seksualnej może następnie utrudniać i pogłębiać istniejące zaburzenia wzwodu.

Nieco statystyki

Około 150 milionów mężczyzn na całym świecie cierpi na zaburzenia erekcji. Liczba ta najprawdopodobniej ulegnie podwojeniu w przeciągu najbliższych 20 lat, osiągając w 2025 roku prognozowaną liczbę 322 milionów mężczyzn uskarżających się na zaburzenia wzwodu [1].

W Polsce szacuje się, iż zaburzenia wzwodu występują u około 2,6 mln mężczyzn. Wyniki badań epidemiologicznych jednoznacznie wskazują, że mitem jest twierdzenie, że zaburzenia erekcji to choroba mężczyzn starszych (powyżej 60 roku życia). Ponad 13 proc. wszystkich przypadków zaburzeń wzwodu dotyczy mężczyzn do 40. roku życia. Kolejne 25 proc. pacjentów to mężczyźni w wieku 41-50 lat. Najwięcej mężczyzn z zaburzeniami erekcji mieści się  w przedziale wiekowym 51-60 lat. [2].

2 na 3 pacjentów z nadciśnieniem tętniczym może mieć zaburzenia wzwodu. W Polsce 4 miliony mężczyzn choruje na nadciśnienie tętnicze [3, 4]. Co drugi pacjent z cukrzycą może mieć zaburzenia wzwodu. W Polsce ponad 0,5 mln mężczyzn choruje na cukrzycę. [5, 6]. 6 na 10 pacjentów może mieć kłopoty ze wzwodem po zabiegu prostatektomii. [7]. 8 na 10 pacjentów z łagodnym rozrostem stercza może mieć zaburzenia wzwodu. [8, 9]. 8 na 10 pacjentów z depresją o umiarkowanym nasileniu może mieć zaburzenia wzwodu. [10, 11].

1. Ayta IA, McKinlay JB, Krane RJ: ” The likely worldwide increase in erectile dysfunction between 1995 and 2025 and some possible policy consequences. ” Br J Urol Int 1999; 84; 50-56.
2. Andrzej Depko ” Ocena populacji mężczyzn z zaburzeniami erekcji ”, Przegląd Seksuologiczny. Wydanie specjalne 2007; 9 :5-9
3. Burchardt M. et al. Hypertension is associated with severe erectile dysfunction. The Journal of Urology,2000, Vol. 164:1188-1191
4. Zdrojewski T. Nadciśnienie tętnicze w Polsce. Terapia, 7-8, 2002:4-7.
5. Tatoń J. i wsp.. Diabetologia tom 1. PZWL 2002, rozdział 45:317.
6. Dęmbe K. i wsp. ” Patogeneza i częstość zaburzeń erekcji u chorych na cukrzycę. ” Seksuologia Polska 2004, 2, 2, 51-54
7. Thukral M. et al. Erectile dysfunction following radical prostatectomy in a preoperative sexually active population [poster no. A40] (Eng), Second Fall Meeting of the Society for the Study of Impotence, 15-17 Sep, Ohio, 2000.
8. Rosen R.C. ” Assessment of sexual dysfunction in patients with benign prostatic hyperplasia ” B J U  Int 2006,  9 7 , Supp 2 , 2 9 – 3 3
9. Rosen R.C.: Lower urinary tract symptoms and sexual dysfunction: additional evidence of an association. BJU International, 2004; 93: 689-690
10. Ponholzer A i wsp. “Lower urinary tract symptoms and erectile dysfunction; links for diagnosis, management and treatment ” International Journal of Impotence Research (2007) 19, 544–550
11. Feldman HA. Impotence and its medical and psychosocial correlates:results of the Massachuttes  Male Aging Study. The Journal of Urology, 1994;Vol.151:54-61.
12. Seidman S.N. Exploring the relationship between depression and erectile dysfunction in aging men. J. Clin. Psych. 2002; 63 (supl. 5): 5–12.